Ik laat m’n sporen achter, schrijf m’n eigen geschiedenis. Elke dag laat ik m’n voetsporen achter.
een verslag van Miles Niemeijer
Podiumkunst.net heeft als missie o.a. het erfgoed van de ‘niet-gecanoniseerde genres’* te bevorderen en te behouden. Deze genres zorgen voor een rijker archief met interessante dwarsverbanden: Welke connectie zou er kunnen zijn tussen pakweg Theater Rotterdam en artiest Typhoon?
Bij Podiumkunst.net initiëren en ondersteunen we projecten die bijdragen aan de integratie van deze genres in de officiële archieven en collecties. Het erfgoed van deze muziekgenres verdient een plaats in onze collectieve herinnering. En daarmee in onze archieven.
* Het begrip ‘niet gecanoniseerde muziek’ is geïntroduceerd door de Raad voor Cultuur.
Op weg naar Cork
Ondanks de alomtegenwoordigheid van hiphop in cultuur, haar lange geschiedenis en bewezen culturele waarde, word ik met verbazing aangekeken als ik mensen vertel dat ik naar een hiphopconferentie in Cork (Ierland), ga om deel te nemen aan een conferentie van het European Hiphop Studies Network. Deze conferentie, die al zeven jaar bestaat, richt zich zowel op de muziek als de dansvormen binnen de hiphopcultuur en vond dit keer plaats bij het gastvrije University College Cork (UCC).
Namens Podiumkunst.net was ik hier samen met vertegenwoordigers Claudia Marinelli en Jonathan Donken van het Landelijk Kennisinstituut voor Cultuureducatie, Kunst en Amateurkunst (LKCA) in Utrecht. Zij ontwikkelen de Hiphopkenniskring. Podiumkunst.net, LKCA en de Universiteit Leiden organiseren vanaf september hiphop-ophaaldagen door het hele land in het kader van een groter samenwerkingsverband met Re/Presenting Europe: Popular Representations of Diversity and Belonging, onder leiding van Dr. Rachel Gillett (Universiteit Utrecht), wordt onderzocht hoe Europa inclusiever kan worden. Met subsidie van de Nederlandse Wetenschapsagenda werkt het consortium samen met maatschappelijke organisaties. Het project richt zich op positieve voorbeelden van verbondenheid in populaire cultuur zoals hiphop en sport en deelt bevindingen via theater, graphic novels, podcasts en documentaires. Doel is een beter begrip van Europese diversiteit en solidariteit te bevorderen en zo bij te dragen aan een veerkrachtiger en inclusiever Europa.
Het doel van de hiphop-ophaaldagen is om te laten zien dat hiphopcultuur overal in Nederland aanwezig is en om relevante en waardevolle materialen vast te leggen. Het doel is een landelijk hiphoparchief op te zetten.
Het belang van aanwezigheid
Fysiek aanwezig zijn in de hiphopwereld en relaties opbouwen zijn essentieel. Daarom willen zowel LKCA als Podiumkunst.net zo veel mogelijk zichtbaar zijn in deze wereld. Wij willen mensen activeren en duidelijk maken dat wij er zijn voor iedere maker, juist als zij tegenwerking ondervinden of nog niet beseffen dat ons nationale muzikaal erfgoed ook hun geschiedenissen omvat.
Inspirerende discussies en lezingen
Bij de conferentie waren andere betrokkenen van dit project aanwezig, zoals de eerder genoemde Rachel Gillett en Nederlandse hiphoponderzoeker en promovendus Dastan Abdali. De keynote speech door medeoprichter dr. Sina Nitzsche benadrukte het belang van netwerken binnen de hiphopgemeenschap.
Het contrast tussen de statige zaal en de portretten van grijze witte mannen achter Sina was opvallend. Tijdens de conferentie waren er talloze lezingen over het archiveren van hiphop, de geschiedenis ervan en de relatie van de cultuur met de hedendaagse samenleving. Ik nam deel als toehoorder en deelnemer, want hoewel de conferentie grotendeels academisch van aard was, werd actieve participatie aangemoedigd.
In de lezingen werden tal van musicologische, historische, sociologische en zelfs theologische onderzoeken en perspectieven op hiphop gepresenteerd. Één van de onderwerpen was de veronderstelde verheerlijking van geweld in hiphopcultuur. Er werd besproken waarom het acceptabel is dat een breed gewaardeerde countryzanger als Johnny Cash kan zingen “I shot a man in Reno just to watch him die,” terwijl een genre dat soortgelijke thema’s verkent anders wordt beoordeeld. Dergelijke expressies raken aan de pijn van geweld en de duistere krachten in ons allemaal. Kunst en artistieke uitingen moeten altijd vrij kunnen bestaan, daar leek wel consensus over te zijn bij de aanwezigen.
In een ander panel van het symposium werd de ingetogen Duitse herdenkingscultuur vergeleken met die van de trotse Amerikaanse aan de hand van een herdenking van de val van de Berlijnse muur bij de Brandenburger Tor met een hiphopoptreden.
In een andere lezing leerden we hoe door gebrek aan documentatie en onderzoek algemeen voor waar aangenomen geschiedenissen zoals die van hiphop soms lastig te verifiëren zijn. Specifieke casus was hierbij de relatief onbekende Grandmaster Flowers die een echte pionier van hiphop was geweest in de jaren ‘70, de eerste die deze Grandmaster titel droeg.*
Murray Forman, de editor van de onlangs verschenen bundel over mondiale archiveringsvraagstukken rondom hiphop, Hip-Hop Archives (The Politics and Poetics of Knowledge Production), bleek ook aanwezig bij dit panel. Forman bleek live ook een bijzonder sympathieke en inspirerende man te zijn.
* De veronderstelde grondlegger Grandmaster Flash heeft, hoewel onmiskenbaar belangrijk, de geschiedenis deels naar zijn hand gezet door de Grandmaster titel te hergebruiken en Flowers zelf geen rol toe te dichten in de geschiedenis.
Educatie en archivering
Rachel Gillett besprak in haar lezing hoe ze onderwijs over Frans kolonialisme benadert door muziek, zoals Franse rap, te gebruiken om complexe aspecten van de geschiedenis uit te leggen. Dit biedt studenten een alternatieve bron van kennis en helpt hen kritisch na te denken over officiële verhalen. Jonathan Donken deelde zijn ervaring met de Hiphopkenniskring. Hij benadrukte de noodzaak om meerdere perspectieven in de culturele sector op te nemen en pleitte voor een vrije en gelijkwaardige productie van culturele identiteiten.
Toekomst van hiphoponderzoek
De conferentie in Cork bood een vruchtbare voedingsbodem voor ons project rondom de hiphop ophaaldagen en de stappen richting een nationaal hiphoparchief. De gesprekken, optredens en lezingen inspireerden en gaven nieuwe inzichten in hoe we hiphopcultuur kunnen behouden en vieren. Een bijzonder hoogtepunt van het weekend was de avond na de academische lezingen en debatten. Er werd op hoog niveau gedraaid en er waren indrukwekkende breakdemonstraties van verschillende vertegenwoordigers. Vrijwel alle aanwezigen gingen de dansvloer op.
Mission accomplished en nu aan de slag
De conferentie in Cork was een inspirerende en leerzame ervaring die ons nieuwe inzichten gaf hoe we hiphopcultuur kunnen behouden en vieren. De ontmoetingen, lezingen en discussies hebben bijgedragen aan onze missie om een inclusief en divers hiphoparchief op te zetten en de hiphopcultuur in Nederland en daarbuiten te versterken.
Voor meer informatie over het European Hiphop Studies Network, bezoek hun website.
In 1967 verhuisde dj Kool Herc van Jamaica naar de West Bronx in New York. Met zijn ervaring met Jamaicaanse soundsystems en talkovers begon hij in 1973 als dj in New York. Herc probeerde aanvankelijk reggae, maar gingal snel over op funk, wat beter aansloeg bij het publiek. Hij schakelde over op het mixen van juist de instrumentale breaks, wat leidde tot de zogenaamde ‘break-beats’. Herc liet het praten of ‘rappen’ over aan M.C.’s (Masters of Ceremony), die het publiek vermaakten.
Rond dezelfde tijd speelde Afrika Bambaataa een cruciale rol in de ontwikkeling van hiphop. Hij richtte de “Zulu Nation” op om jongeren in de South Bronx weg te leiden van bendegeweld naar muziek, dans en graffiti. Hiermee integreerde hij verschillende culturele uitingen in één beweging die voor gemeenschap en een uitlaatklep voor frustraties zorgde.
Hiphop is dan ook niet alleen muziek, maar omvat ook graffiti en breakdancing, wat de ‘cut and mix’-esthetiek weerspiegelt. Tricia Rose noemt dit de ‘cross-fertilization’ tussen rappen, breakdancing en graffiti. Bekende graffiti-artiesten zoals Phase 2, Jean-Michel Basquiat en Futura maakten ook rapmuziek en kunstwerken die rapnummers vierden.
Rap, het meest zichtbare en succesvolle onderdeel van hiphop, is een narratieve vorm van vocale overdracht waarbij rijmende teksten ritmisch worden gesproken of ‘gerapt’ over een backbeat. Deze techniek vindt zijn oorsprong in Afrikaanse tradities, zoals toast, verhalen, preken, blues en spelletjes, die allemaal in rijmende of poëtische vormen worden gereciteerd. Deze Afrikaanse oorsprong geeft rap een unieke muzikale beleving.
Hiphopcultuur is overal
Hiphop is niet meer weg te denken uit de wereldwijde muziek- en cultuursector. In Nederland alleen al domineert het genre de top van de streaminglijsten, met miljoenen streams en talloze artiesten die dagelijks worden beluisterd. Nederlandse hiphopartiesten behoren steevast tot de best gestreamde artiesten van het land, wat het enorme bereik en de populariteit van het genre onderstreept.
Maar hiphop is meer dan alleen het commercieel succes waar het (te) vaak mee geassocieerd wordt. Wereldwijd oefent deze cultuurvorm al decennia invloed uit op diverse culturele domeinen. Een recent UNESCO-rapport over de innovatieve kracht van “the culture” bevestigt dat hiphop, een niet-geïnstitutionaliseerde cultuurvorm, zijn weg heeft gevonden naar kunstgaleries, mode, taalgebruik, en zelfs onderwijs en sport.
Hiphop is niet uitsluitend een mannenwereld. Artiesten als Little Simz, Nicki Minaj en S10 brengen een krachtige vrouwelijke stem in het genre, doorbreken traditionele barrières en bieden nieuwe perspectieven. Daarnaast breken artiesten zoals Lil Nas X en Frank Ocean taboes rond seksualiteit en homofobie binnen hiphop, wat het genre in een nieuwe richting stuurt. Deze artiesten gebruiken hun platform om belangrijke sociale kwesties aan te kaarten en inclusiviteit te bevorderen, waardoor ze nieuwe wegen inslaan in een vaak conservatieve industrie.
Ondanks het commerciële succes bloeit de creativiteit volop. Denk aan de serie “Atlanta” van Donald Glover. De helaas te vroeg overleden Mac Miller leverde met muzikant en producer Thundercat een laatste meesterwerk af. Kendrick Lamar, die door een Volkskrant-recensent werd bestempeld als “de nieuwe Prince”, blijft de grenzen van het genre verleggen met zijn albums.
Dichter bij huis hebben artiesten zoals Typhoon, Broederliefde, Hef, Sevn Alias en vele anderen in de afgelopen 15 jaar de Nederlandse hiphopscene verrijkt. De zogeheten New Wave van het invloedrijke hiphoplabel Top Notch heeft de Nederlandse podia en festivals in vervoering gebracht en het genre vernieuwd.
Met deze nieuwe aanwas in dit inmiddels 50 jaar oude genre is het logisch dat het erfgoed van hiphop de laatste jaren volop in de aandacht staat, zoals met de Netflix-serie Ladies First en het baanbrekende boek Dilla Time van Dan Charnas. Alida Dors, artistiek leider van Theater Rotterdam, vertelde bij Zomergasten afgelopen zomer over de enorme invloed van hiphop in haar theaterwerk.
Deze diversiteit aan invloeden en stromingen toont aan dat hiphop voortdurend evolueert en zich aanpast aan nieuwe maatschappelijke en artistieke realiteiten. Hiphop is overal, en de cultuur blijft groeien en inspireren.
