In de kelders van het Muziekcentrum van de Omroep (MCO) ligt wel vijf kilometer bladmuziek opgeslagen. Deze bladmuziekcollectie van Stichting Omroep Muziek (SOM) – Muziekschatten genoemd – doet haar naam eer aan. Al een eeuw lang wordt hier de voor radio- en televisieuitzendingen gebruikte bladmuziek gekoesterd en bewaard. Muziekschatten heeft dan ook de grootste collectie bladmuziek van Nederland. Eric van Balkum en Jan Jaap Kassies dragen onder andere zorg voor deze collectie. Zij leiden ons rond door de kelders van het MCO.
Een unieke verzameling
Eric: “Vóór 1980 – toen we begonnen met het digitaal catalogiseren van de collectie – waren er in de loop der tijd naar schatting duizend ensembles. Sommige van deze ensembles bestonden twee weken, het andere uiterste zijn The Ramblers; zeventig jaar of nog langer. In de praktijk was er bijvoorbeeld een radioprogramma, waar Gerard van Krevelen of Harry de Groot nog even snel een ensemble voor moest vormen en iets moest arrangeren. Dit waren bijna per definitie eenmalige uitvoeringen. Daarom ligt hier ook ontzettend veel uniek materiaal, waaronder handgeschreven bladmuziek.”
Het oudste materiaal stamt zelfs uit 1800. Jan Jaap: “Vanaf de jaren ‘50 moest de muziekbibliotheek voor de omroepen heel veel repertoire in huis hebben. Niet alleen om uit te voeren, maar ook om te bekijken of iets geschikt was voor bijvoorbeeld de programmering van een concert. Dirigenten zaten vroeger hele middagen bij ons bij de uitleen om partituren te bestuderen. Er waren toen nog heel weinig uitgaven van muziek van rond 1800 te verkrijgen. Als er dan bij een antiquair in Londen iets te bestellen was werd dat gewoon gedaan. Later, met de komst van internet regelden de omroepen dit vaak zelf waardoor mensen niet meer bij ons langs hoefden te komen. Maar de bladmuziek bleef bij ons staan.”
Niet alleen maar bladmuziek
De collectie van Muziekschatten bestaat niet alleen maar uit bladmuziek: er liggen ook stapels televiziers, omroeptijdschriften, boeken over muziek van de voormalige Muziekbibliotheek van de Omroep en kasten vol met documentatie. Daarin valt bijvoorbeeld te lezen welke dirigent met de stok zwaaide, welk ensemble er speelde en welke muziek ten gehore werd gebracht.
In één van de gangen staat nog iets bijzonders: een rek met kleurrijke kostuums. Eric: “Deze kostuums zijn speciaal gemaakt voor de première van Engel-Prozessionen van componist Karlheinz Stockhausen die plaatsvond in het Concertgebouw in Amsterdam in 2002. Stockhausen werkte met het Groot Omroepkoor, vandaar dat de kostuums hier nog bewaard zijn.” Jan Jaap: “Stockhausen had heel specifieke wensen wat betreft de kleuren van de kostuums.” Deze stellen namelijk de verschillende groepen engelen voor.
Er zit een hele geschiedenis in de bibliotheek
De digitale catalogus is tegenwoordig op Muziekschatten te doorzoeken. Ongeveer tien tot vijftien procent van de bladmuziekcollectie is gedigitaliseerd en op de website te bekijken en te downloaden (soms alleen voor leden). Maar een aantal van de kaartsystemen van vroeger is wel bewaard. Eric: “De oude cataloguskaartjes waren de basis voor de 150.000 titels die we sinds de start van Muziekschatten in razend tempo hebben laten invoeren. Hieraan kun je ook de kwaliteit van dat deel van de catalogus terugzien. Het is eigenlijk een kapstokje om een stuk bladmuziek op te hangen op basis van titel en componist. We zijn in de digitale catalogus langzamerhand bezig om de informatie aan te vullen en daarmee de diensten die we aanbieden uit te breiden. Alle metadata – zowel de kwalitatief goede als de nog ondermaatse – zijn gepubliceerd als linked open data, zodat verbinding kan worden gelegd met andere databronnen.”
Jan Jaap en Eric laten ook twee ‘molens’ zien. Deze stonden vroeger bij de uitleenbalie en waren speciaal ontworpen voor SOM zodat er op genre – zoals salonmuziek – en bezetting bladmuziek gezocht kon worden. Jan Jaap: “We hadden een stuk of twaalf van die molens. Deze twee hebben we als een soort museale herinnering bewaard. Want zo ging dat tot aan 1980, jarenlang. Eerst bij de AVRO en later namen andere omroepen het systeem over. We komen af en toen nog muziekmappen tegen met de stempels erop van de voormalige oude omroepen die na de oorlog samen zijn gekomen. Dan zie je dat er een enorme geschiedenis in zo’n bibliotheek zit. Deze molens en die mappen mogen ook zeker niet weg!”
Koppelingen met Beeld en Geluid
Het audiovisueel archief van Beeld en Geluid bevat materiaal uit de radio- en televisiewereld. Die collectie bevat opnamen van radio- en tv-programma’s waarvan de bladmuziek weer te vinden is bij Muziekschatten. Het samenbrengen van deze koppelingen is precies het doel van Podiumkunst.net. Eric: “Een voorbeeld van zo’n mogelijke koppeling is het radioprogramma Het Chansonnetje in Huis (1961-1965) waar componist en musicus Harry de Groot arrangementen voor heeft gemaakt. Het koppelen van gegevens met Beeld en Geluid is niet heel gemakkelijk. Beeld en Geluid gaat namelijk uit van de datum van uitzending met eventueel informatie over een bepaald orkest en de naam van het radioprogramma. De koppeling met ons ligt dus in de datum en het programma, terwijl wij al die informatie van de bladmuziek moeten aflezen. Maar het is wel de kans om beeld of klinkend materiaal aan de oorspronkelijke partituren te koppelen. En dat is natuurlijk heel waardevol.”
De muziek weer tot klinken gebracht
Jan Jaap: “Vorig jaar is de samenwerking voor de podcastserie Hilversumse Muziekschatten met de NTR en programmamaker Frans van Gurp tot stand gekomen. Met hen hebben we een twintigtal unieke stukken opgenomen, waaronder hoorspelen uit rond 1950. De bladmuziek daarvan ligt bij ons in mappen en is vaak handgeschreven met een heel tekstboek erbij. Dat moet geschikt worden gemaakt voor musici om op de lessenaar te zetten. Hier zitten werken bij van Ton de Leeuw en Jurriaan en Louis Andriessen; niet de minsten en ook onuitgegeven materiaal! Deze muziek hebben we opnieuw opgenomen met leden van het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest.” Een aantal van deze podcasts is al te beluisteren. Door dit soort initiatieven wordt muziek uit de collectie van Muziekschatten weer tot klinken gebracht.
Over deze reeks
In de reeks “een duik in de depots” leiden medewerkers van de consortiumpartners ons rond door hun collectie. We nemen een kijkje in de kelders, kasten en gangen van deze podiumkunstarchieven en ontdekken een aantal van de schatten die er te vinden zijn. En ondertussen bespreken we de uitdagingen, kansen en de status van het digitaliseren van de podiumkunstcollecties.
