Over de reeks De Schatbewaarders
Wie zorgt er voor het archief? Een groeiende trend in de podiumkunsten is de opkomst (of terugkeer) van archivarissen bij gezelschappen, orkesten en festivals. Podiumkunst.net ging in gesprek met deze ‘schatbewaarders’. Wie zijn ze, wat doen ze en waarom zijn ze zo belangrijk? In dit artikel spreekt Guido Jansen met Brandy Sanmoeradi van Scapino Ballet.
Wie ben je en waar kom je vandaan? Wat voor opleiding heb je gedaan?
Ik ben Brandy Sanmoeradi en ik heb de Reinwardt Academie gedaan. Ik ben in 2012 afgestudeerd als eerste archivaris aan deze erfgoedopleiding. Ik ben Rotterdammer. Sindsdien werk ik als archivaris en erfgoedspecialist, momenteel twee dagen per week voor Scapino Ballet Rotterdam. Daarnaast werk ik drie dagen in de week als freelance archivaris en erfgoedspecialist voor verschillende opdrachtgevers, allen in de culturele sector.
Eerste archivaris? Wat houdt dat in?
In mijn studietijd en daarvoor was de opleiding Cultureel Erfgoed (voorheen Museologie) erg gericht op het kunnen werken in een museum. Gaandeweg veranderde dat naar een erfgoedbrede opleiding met een specialisatie binnen de archieven. In 2012 kregen de eerste erfgoedstudenten die zich specialiseerden in de archivistiek – naast het erfgoeddiploma – ook het diploma Archivistiek B. Er waren twee studenten die in deze nieuwe vorm afstudeerden; ik was daar één van.
Wat doe je eigenlijk als freelance archivaris en erfgoedspecialist?
Als freelancer profileer ik mij als transculturele archivaris en erfgoedspecialist. Daarmee wil ik aangeven dat ik het belangrijk vind om een bijdrage te leveren aan het collectief geheugen van Nederland door het aanbod van archieven inclusiever te maken. Dat doe ik door actief op verkenning te gaan naar interessante samenwerkingen en door me alleen te verbinden aan organisaties die een meerwaarde zijn aan het huidige aanbod van archieven. Zo heb ik bijvoorbeeld in opdracht van het Stadsarchief Rotterdam de vrouwenbewegingen van Rotterdam ontsloten (red. Gerse Vrouwen). En benader ik in Amsterdam actief communities, waarvan de archieven nog onderbelicht zijn.
Daarnaast kan ik als freelancer ook in een meer adviserende rol zitten, bijvoorbeeld als adviseur voor een fonds of als coach, zoals ik momenteel doe bij Het Archieftraject. Daarbij komt mijn expertise als erfgoedspecialist heel goed van pas bij het Suriname Museum, waar ik mij ontferm over het collectiemanagement.
Ik raak ook snel overweldigd van de hoeveelheid toffe ideeën voor samenwerkingen die er zijn op erfgoedgebied.
Hoe ben je bij podiumkunst archieven terechtgekomen?
Ik was archivaris voor de Rietveld Academie en het Sandberg Instituut, toen Scapino Ballet op mijn pad kwam. Als Rotterdammer in hart en nieren en cultuurfanaat, kon ik deze kans niet aan me voorbij laten gaan. En ik heb er geen moment spijt van gehad. De podiumkunsten zijn weliswaar een nieuwe sector voor mij, maar het culturele veld in Rotterdam allerminst. Een nieuwe uitdaging binnen de podiumkunsten vind ik het werken met hele andere terminologieën dan ik gewend was. Dat maakt mijn werk extra interessant.
Terminologie? Wat bedoel je daarmee?
De woorden en taal die we gebruiken om archieven en collecties te beschrijven (terminologie) binnen de podiumkunsten komen niet altijd overeen met wat de standaard is binnen de erfgoedwereld. Ik probeer daarin toch wel overeenkomsten te vinden zodat het voor een breed publiek toegankelijk kan worden gemaakt. En je merkt ook andere verschillen. Zo werken podiumkunstarchieven vaak op basis van seizoenen, niet op basis van specifieke datums. Voor heel veel organisaties is het niet vanzelfsprekend om in te zien dat het archief een belangrijke erfgoedwaarde binnen de samenleving en sector heeft. En dat merk ik binnen de podiumkunsten ook.
Hoor je dan ook waarom mensen dat dan niet interessant vinden?
Misschien is dat een vorm van bescheidenheid. Het klinkt toch wel een beetje arrogant om jezelf als belangrijk te bestempelen en je archief bij een erfgoedinstelling te plaatsen voor de eeuwigheid. Maar het is ook zo dat een archiefinstelling niet op de radar voorkomt van een maker of een stichting.
Scapino had dat op een gegeven moment wel door. Waardoor kwam dat?
Scapino bestaat nu bijna tachtig jaar en het archief puilt uit. En door de leeftijd van het archief en de impact binnen de podiumkunsten en de stad, heeft het terecht een erfgoedstatus gekregen. Toen Scapino 75 jaar bestond, heeft mijn voorganger en erfgoedspecialist, Sarah van Vuren, zich gestort op de preventieve conservering van de archieven en tussendoor een geweldige tijdlijn gemaakt met archiefmateriaal. Voor Sarah was er geen vaste archivaris in dienst. Hanna Laber, onze collega op de afdeling Artistieke Productie, voormalig balletmeester en dramaturg, ontfermt zich al jaren over het audiovisuele archief van Scapino Ballet. Maar er is nooit een protocol op het hele archief van Scapino Ballet geschreven.
Waar ben je nu mee bezig?
Ik ben samen met mijn collega Annemiek van der Wilt de digitalisering van het archief aan het voorbereiden, maar ook de overdracht van het fysieke archief naar het Stadsarchief Rotterdam. Dit houdt veel handwerk binnen de preventieve conservering in. Wij reinigen het fysieke papieren archief, ontdoen het papier van afwijkend materiaal, zoals plastics en stalen nietjes om vervolgens het papier in zuurvrije dozen te stoppen, geschikt voor de langdurige bewaring. Tegelijk beschrijven we het archief dat we ompakken. Zo houden we inventarislijsten bij. Hetzelfde doen we voor de foto’s en de audiobanden.
We hebben zojuist een toekenning gekregen van Cultuurloket DigitALL. Dankzij deze toekenning kunnen we het archief op een laagdrempelige en duurzame manier met het publiek delen en beschrijven. Het is een geweldige samenwerking tussen het publiek en Rotterdamse dansgezelschappen.
Waarom is een inventaris nodig?
Een inventaris is nodig om de archieven toegankelijk en vindbaar te maken voor de gebruiker in brede zin. We kunnen daarmee bijvoorbeeld een onderzoeker bedienen die een documentaire wil maken of het brede publiek vragen om het archief te verrijken met verhalen. Maar ook medewerkers en makers kunnen er mee aan de slag. Er moet ook veel gesaneerd, opgeruimd, worden. Om ruimte te besparen. Een inventaris is daarom ook noodzakelijk om te weten wat je hebt en wat je niet hebt.
Archiveren voelt vaak als een oneindige klus en als je dat accepteert, ja, dan is het zelfs leuk. Heel erg leuk.
Nu beschrijven we heel summier, omdat het om heel veel foto’s gaat en omdat we minimaal bezet zijn. Dat wordt nu beschreven op collectie niveau, per voorstelling dus. We hebben bijvoorbeeld twintig foto’s van een voorstelling en dat krijgt één nummer. Afwisseling is heel belangrijk. Niet alleen in de handelingen, zoals dozen vouwen en keperband knippen, maar ook inhoudelijk. We wisselen dus af tussen papieren archief met veel tekst en fotomateriaal, wat visueel aansprekend is. We stuiten regelmatig op uniek materiaal en dat maakt het werk ook erg mooi en interessant. We hebben bijvoorbeeld oude handgeschreven partituren van verschillende componisten en originele ontwerpen van kostuumontwerpers. Archiveren is wel echt noeste arbeid, maar het idee dat je bijdraagt aan de geschiedenis, maakt het dankbaar werk.
Wat is het mooiste dat je bent tegengekomen?
Het mooiste vind ik de plakboeken van fans, die zijn heel persoonlijk en vertellen over de bezoekerservaring uit eerste hand. Zo kwam ik een brief tegen; handgeschreven, in gebroken Nederlands door een Italiaanse fan. Vergelijkbare vondsten deel ik met mijn collega’s, zodat de relatie met het historisch archief ook bij hen gaat leven.
Iets anders dat mijn extra aandacht trok was een poster uit de jaren zestig van de vorige eeuw. Niet alleen de typische jaren ‘60 grafische vormgeving was interessant, maar ook de titel van de voorstelling: ‘Een n*meisje gaat naar school’. Dat triggert mij en vele toekomstige gebruikers met mij. Het is daarom belangrijk om in de huidige tijd tijdens het inventariseren rekening te houden met de gebruiker. Ook taalgebruik is onderdeel van de Scapino collectie en toont dat ook het Scapino Ballet een kind van haar tijd is. En Scapino gaat met haar tijd mee. Zo heeft Ed Wubbe in 1995 een alternatieve invulling van Romeo & Julia gemaakt, waarbij de diversiteit tussen de dansers een prominente rol kreeg.
Ik besef me wel heel goed dat het echt een luxe is om een archivaris in huis te hebben. Maar het besef dat een archivaris ook toekomstgericht kan meedenken en meewerken, dat is een kans.
Je vertelde over Hanna Laber die de audiovisuele banden in kaart heeft gebracht. Hoe heeft ze dit aangepakt? En hoe kijk jij daarnaar?
De ontsluiting van het audiovisueel archief is een behoorlijke klus en een belangrijk onderdeel van Hanna’s takenpakket. Ze houdt gedetailleerde lijsten bij die herleidbaar zijn met de verschillende dragers. Zij maakt ook een selectie wat daarvan gedigitaliseerd moet worden aan de hand van die lijst. Hierdoor heb ik efficiënter zicht op wat er is. Deze lijst is werkbaar voor haar, maar het is nog niet genoeg werkbaar om het als toegang tot het archief te gebruiken. En daarbij zie je ook meteen de meerwaarde van een archivaris in huis. Die denkt al duizend stappen vooruit. Collega’s als Hanna zijn essentieel voor een archivaris. Zij hebben de inhoudelijke kennis paraat en begrijpen de waarde van het archief.
Moet elk gezelschap een huisarchivaris hebben?
Absoluut. Of in ieder geval budget om advies in te kunnen winnen voordat er een archiverings actie wordt gedaan.
