Over de reeks De Schatbewaarders
Wie zorgt er voor het archief? Een groeiende trend in de podiumkunsten is de opkomst (of terugkeer) van archivarissen bij gezelschappen, orkesten en festivals. Podiumkunst.net ging in gesprek met deze ‘schatbewaarders’. Wie zijn ze, wat doen ze en waarom zijn ze zo belangrijk? In dit artikel spreekt Guido Jansen met Henrik Lillin van Nationale Opera & Ballet.
Kun je iets over jezelf vertellen? Wie ben je, waar kom je vandaan en welke opleiding heb je gevolgd?
Mijn naam is Henrik Lillin en ik werk als archivaris bij Nationale Opera & Ballet (NO&B). Ik kom oorspronkelijk uit Hongarije maar ben vijftien jaar geleden naar Nederland verhuisd. Theater heeft me altijd gefascineerd. Daarom ben ik Algemene Cultuurwetenschappen gaan studeren en heb ik een minor Theaterwetenschappen gedaan. Na mijn bachelor deed ik de master Archiefwetenschappen.
Ik wist altijd al dat ik graag in een theater wilde werken, alleen niet in welke rol. Tijdens mijn master viel alles op zijn plek. Ik wilde mij bezighouden met theaterarchieven. Hoewel de master voornamelijk gericht was op gemeente- en rijksarchieven, kreeg ik van mijn professor Theo Thomassen de ruimte om me te verdiepen in theater. Ik schreef alle opdrachten tijdens mijn studie dan ook voor het theater. Zo voerde ik tijdens mijn masterscriptie een vergelijkend onderzoek uit naar de archivering van materialen bij een grote organisatie, de Nationale Opera & Ballet (NO&B) en bij een individuele kunstenaar.
Waarom heb je voor je scriptie aangeklopt bij Nationale Opera & Ballet en niet bij een ander gezelschap?
Ik wilde graag een vergelijking maken tussen een grote organisatie en een hele kleine. Nationale Opera & Ballet is de grootste, dus daarom wilde ik mijn onderzoek graag daar doen. Na mijn scriptie ben ik diverse opdrachten voor NO&B gaan uitvoeren, en zo ben ik hier terechtgekomen. Het heeft echter geruime tijd geduurd voordat ik een vaste baan kreeg. In de tussentijd werd ik steeds voor een paar maanden gevraagd. NO&B moest ruimte maken binnen hun eigen budget om mij te kunnen behouden. Ondertussen werk ik al meer dan zes jaar voor NO&B, maar toen ik net begon was ik de eerste archivaris in Nederlands theater ooit. Deze rol bestond nog niet voor mijn komst.
Zo’n kans krijg je niet zomaar; het vereist een oprechte passie. Ik heb veel onbetaald werk verricht om te laten zien hoe belangrijk dit voor mij is. Maar het ging niet alleen om mijn persoonlijke belang, ook om het belang van de organisatie zelf. Toen de nieuwe directeur Stijn Schoonderwoerd hier aantrad, was hij verrast dat Nationale Opera & Ballet een collectiebeheerder had. In eerste instantie had ik een contract voor drie dagen, maar nadat ik hem liet zien wat ik hier deed en wat het belang daarvan was, heeft hij me een vierde dag gegeven, de beste feedback ooit! Naast mijn werk is dit ook mijn passie. Ik doe het met heel veel plezier.
Kun je meer vertellen over de manier waarop je de podiumkunsten archiveert?
Omdat ik professioneel ben opgeleid tot archivaris, weet ik veel over archiefsystemen. Ik heb vanaf het begin gezegd dat we bij NO&B moeten werken met het collectiebeheersysteem Axiell Collections. Alle andere systemen zijn namelijk objectgericht. Dat betekent dat je in die systemen objecten als basis neemt voor de registratie en de beschrijvingen. Bij NO&B gaat het op een andere manier. We hebben productiedata, die bestaan uit de titel van de productie, de productie en de voorstellingen. Een titel verwijst dan bijvoorbeeld naar Zwanenmeer, het origineel van Petipa. De productie is dan Zwanenmeer van Toer van Schayk en Rudi van Dantzig, en de voorstelling onze uitvoering van het Zwanenmeer op 13 maart 2021. Dit is het ‘kloppende hart’ van ons collectiebeheersysteem. Daaromheen hebben we foto’s, kostuums, decorontwerpen en meer materialen die kunnen worden toegevoegd en gekoppeld aan de database.
Je bent de productiedatabase aan het digitaliseren, wat is dat en wat doe je dan precies?
De Royal Opera House beschikt over een performance database, vergelijkbaar met wat wij ook hebben. Ons doel is om óók een overzicht te bieden van onze opera’s en balletten in alfabetische volgorde, zodat iedereen kan zien welke voorstellingen met welke bezettingen zijn uitgevoerd. Bovendien streven we ernaar dat gebruikers kunnen doorklikken op de namen van betrokkenen, om precies te kunnen zien welke andere bijdragen zij hebben geleverd. Om dit te realiseren, moesten we eerst alle voorstellingen registreren (ca. 25.000!). Tijdens de corona pandemie had ik de tijd om alle titels van balletten uit te werken in een Excel-lijst. Daarvoor heb ik onze eigen database gebruikt maar ook die van Theater Instituut Nederland (red.: opera en ballet zijn apart opgenomen in de Theaterencyclopedie). Ik heb beide bronnen met elkaar verbonden om te zien hoe ze elkaar kunnen aanvullen.
Dat was echt monnikenwerk en heeft me een jaar gekost, maar nu hebben we een Excel-bestand met 833 balletten, waar jaarlijks nieuwe toevoegingen aan kunnen worden gedaan. En dan heb ik het nog niet eens over de opera’s!
Van de opera’s heb ik 415 titels, 908 producties en ongeveer 7000 voorstellingen. Tot nu toe hebben we met de vrijwilligers ruim 4000 balletvoorstellingen geregistreerd. Verder willen we de muziekbibliotheek verbinden met de rest van het archief, zodat je de bladmuziek kunt zien naast al het andere materiaal – kostuums, scripts, etc. – van de betreffende productie. Ik ben actief bezig met het overtuigen van het management van het belang hiervan. Uiteindelijk hopen we alles met elkaar te kunnen verbinden in één systeem.
Als een enkele maker werk wil gaan digitaliseren, hoe kan die dat dan aanpakken?
Ik denk dat je een vertrekpunt moet kiezen waar je alles aan koppelt. Voor een enkele maker is dat vaak een project of een productie, daar heb je foto’s, stukken en andere materialen bij. Vervolgens kan je alles koppelen aan dat project of die productie. Je kan hiermee beginnen in een Excel-bestand en later overwegen of je gebruik wil maken van een archiefsysteem.
Je gaf in een ander interview aan dat het belangrijk is dat je bij collega’s aangeeft dat het archief direct relevant is. Hoe doe je dat?
Ik probeer altijd het heden te koppelen aan het verleden en daar begon ik mee op het intranet. Zo deel ik archiefmateriaal met collega’s dat te maken heeft met producties die we in het heden opvoeren. Ook zoek ik archiefmaterialen op wanneer we een jubileum te vieren hebben. Die laten dan heel mooi zien wat we allemaal hebben gedaan. Een van mijn belangrijkste taken als archivaris is dan ook het verstrekken van informatie en materiaal aan het gezelschap.
Als archivaris ben je in eerste instantie met en voor het gezelschap bezig.
Ik val nu onder het content team binnen de marketingafdeling. Dat vind ik een goede plek omdat ik er zo voor kan zorgen dat het archiefmateriaal op meerdere plekken kan worden gedeeld, bijvoorbeeld op social media. Zo wil ik het archief graag op de website terugzien. Daar gaan we volgend jaar mee aan de slag. Hoe we dat gaan doen, daar moeten we nog naar kijken.
Wat is jouw favoriete stuk in het archief van NO&B?
Mijn favoriete stuk is een foto van Gré van Swol-Brouwenstijn van de fotograaf Maria Austria die we niet zo lang geleden voor vrouwendag hebben gepost op social media. Zij was een van de grootste Nederlandse operazangeressen. Die foto geeft echt de oude glans van de opera diva’s weer. Ik vind het een hele mooie foto met een hele mooie uitstraling.
Voordat ik bij NO&B begon, was er geen overzicht van de voorstellingen. Nu gelukkig wel. Je kunt je voorstellen dat het handig is om zo’n overzicht te hebben, niet alleen wanneer je wil terugblikken op al je prestaties tijdens een jubileum of wanneer je een voorstelling opnieuw wilt opvoeren, maar ook voor onderzoekers en het publiek. De ballet- en operabezoekers die al jaren naar NO&B gaan en het leuk vinden om op de website te lezen over een voorstelling die ze in 1976 hebben bezocht.
Voordat Henrik aantrad als archivaris, was er al een begin gemaakt met het archief door Frank Lever. Frank had een mooie collectie gemaakt van alle programmaboeken van De Nationale Opera en zorgde ervoor dat de producties op de website zichtbaar waren. Ook heeft hij bijgedragen aan het digitaliseren van het archief.
Binnen de opera-archieven was Frank Lever een bekende naam, en zette hij zich naast de Nationale Opera ook in voor De Reisopera en Opera Zuid. Hij was een enthousiaste verzamelaar die vaak naar andere archieven ging om data op te zoeken. Franks brede opera-kennis was dan ook een waardevolle toevoeging aan de teams waarmee hij samenwerkte. Op basis van Franks uitvoerige bijdrage kan er vandaag nog steeds doorgewerkt worden aan het archief.
In september 2022 is Frank Lever overleden. Opera Zuid publiceerde daar een in memoriam over.
