Hoe nieuwe muziek op een zo aantrekkelijk mogelijke manier aan een zo breed mogelijk publiek laten horen? – dat is de vraag die het Haagse muziekensemble Kluster5 al ruim zeven jaar tot de meest uiteenlopende presentatievormen brengt. Zo produceerden ze de dansvoorstelling Workers Union (2015), maakten ze het visuele album Perceived Reality (2022) en organiseerden ze Workout Union (2022): een sportsessie in het park op live muziek. De muziek die Kluster5 speelt wordt in opdracht geschreven door componisten van hun eigen generatie, die vaak bij optredens aanwezig zijn om het publiek te ontmoeten en iets te vertellen over de door hen geschreven stukken. Door die muziek in bijvoorbeeld een film- of fitnessjasje te steken hoopt Kluster5 dat mensen die niet zo snel een kaartje zouden kopen voor een traditioneel concert nu tóch overstag gaan.
Een archief als brug
Nieuwe muziek voor een groot publiek; zo zou je de missie van dit experimentele kwintet kunnen samenvatten. En voor die missie, zo realiseerde violist Isa Goldschmeding zich, is een goed ontsloten archief van groot belang. “Het lastige met nieuwe muziek is dat de podia vooral geïnteresseerd zijn in écht nieuwe muziek”, legt zij uit. “Als iets drie jaar oud is, dan is het alweer lastiger te verkopen.” Stukken worden vaak maar een paar keer uitgevoerd, om vervolgens onder het stof te verdwijnen. Zonde, vindt Kluster5. Daarom besloten ze deel te nemen aan Het Archieftraject, onder leiding van Podiumkunst.net en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur (NADD). Met een archief waarin opnames van de stukken terug te vinden zijn hopen ze mensen ook na de optredens nog te kunnen bereiken met hun muziek.
Van de vijf muzikanten –Kluster5 bestaat naast Isa uit Daan van Koppen (saxofoon), Martin van Hees (gitaar), Tim Sabel (piano) en een momenteel wisselende slagwerker– houdt Isa zich het meest bezig met het traject. Ze lacht: “Aanvankelijk dacht ik dat het bezig gaan met je archief zoiets zou betekenen als het eindelijk weer eens ordenen van je interne google drive. Maar in feite is het een manier om een brug te slaan naar een nieuw publiek; naar mensen die misschien niet zo snel in een concert-, film- of danszaal zitten, maar het wel leuk vinden om op internet door te klikken en zo nieuwe dingen te ontdekken, bijvoorbeeld.”
In de kern zal het archief van Kluster5 bestaan uit video- en geluidsopnames van de optredens en bestanden van de gespeelde partituren, vertelt ze. Maar tijdens haar gesprekken met andere deelnemers en haar deelname aan de workshops wilde die lijst nog wel eens doorgroeien.
Programma-toelichtingen, posters, kostuums, projectplannen, fondsaanvragen en ander procesmateriaal; ik heb me van steeds meer dingen gerealiseerd dat ze archiefmaterialen zijn.
Maar daar zit ook een valkuil, legt Isa uit. Al die mogelijke toevoegingen aan je archief kunnen een waas creëren waardoorheen je het eigenlijke doel dat je voor ogen hebt met je archief uit het zicht verliest. Het is belangrijk om jezelf steeds af te blijven vragen: “Zijn al die materialen even belangrijk? En zijn ze van belang voor dezelfde doelgroepen?”
Het archief als piramide
Inmiddels hebben de vijf muzikanten voor hun archief een grove verdeling gemaakt die samen drie lagen van een piramide vormen. De bovenste laag, het topje van de piramide, bestaat uit enkel de opnames en eventuele toelichtingen. Dat materiaal is interessant voor het publiek: mensen die niets met het kwintet te maken hebben, maar hun werk ‘gewoon’ willen consumeren. Voor componisten, ensembles en programmeurs van podia, mensen uit de nieuwe muzieksector dus, is naast de toplaag ook de middelste laag interessant. Deze bestaat uit technische informatie en details over bijvoorbeeld gebruikte instrumenten, elektronica of andere media. Voor de kwintetleden zelf is ook de onderste en breedste archieflaag van de piramide belangrijk; voor hen is al het materiaal relevant, inclusief subsidieaanvragen en projectplannen, repetitie notities en lijsten met contactgegevens.
Het is een tip die Isa ook aan andere makers zou willen meegeven: zorg voor het helder formuleren van de verschillende doelgroepen van je archief en stel jezelf bij het tegenkomen van nieuw archiefmateriaal steeds de vraag: bij welke doelgroep hoort dit? “Je hoeft niet aan elk archiefstuk een hele alinea toelichting te wijden”, zegt Isa. “Dat hangt af van wat het doel is van dat stukje archief, van hoe jij ermee om wil gaan.” Door alles steeds aan die basisdoelen te toetsen snijd je onnodige zijpaden weg en maak je het werken aan je archief een stuk behapbaarder. Want hoewel je je in theorie full time op het inrichten en beheren van je archief zou kunnen storten, is dat in praktijk voor veel organisaties en makers niet reëel. “Wij krijgen geen structurele subsidie en ontvangen enkel geld op projectbasis; voor ons archiefwerk krijgen we dus geen geld”, vertelt Isa. “Dan is het goed om je steeds af te vragen: welke stappen willen we écht zetten, en in welke volgorde?”
Impact zichtbaar maken
Voor Kluster5 heeft onder andere het centreren van al hun projecten prioriteit. Veel optredens van het kwintet zijn al op de een of andere manier openbaar gemaakt: je kunt ze terugvinden op YouTube, op de Soundcloud van componisten of in het archief van tv- en radioprogramma’s. Kluster5 zou al die stukken graag centreren, om zo hun impact zichtbaar te maken. “Er zijn bijna zestig stukken voor ons geschreven, maar dat kun je nu nog niet terugzien op onze website.” Een andere prioriteit voor het kwintet is het uitzoeken van vragen rondom auteursrechten die bij publicatie van opnames uit het verleden komt kijken. “Als Kluster5 zijn wij in principe de uitvoerders van de muziek; de componist houdt zelf het auteursrecht”, legt Isa uit. “Maar wanneer wij een film of dansvoorstelling maken waar die muziek een onderdeel van is, zouden we eigenlijk moeten regelen dat wij licenties krijgen van de componisten om hun muziek voor de specifieke producten waar wij de auteurs van zijn te gebruiken. Dat hebben we tot nu toe niet altijd goed geregeld.”
Waar het ontsluiten van een digitaal archief nog flink wat tijd in beslag zal nemen, hoopt het kwintet tegen het einde van het traject al wel een template te hebben gecreëerd voor toekomstige samenwerkingen met componisten, zodat die later ook gemakkelijker gearchiveerd kunnen worden. “Daarvoor moeten we eerst heel helder voor ogen krijgen wat we precies openbaar willen maken, en op welke termijn”, zegt Isa. “Aan de ene kant willen we de ontwikkeling van de nieuwe muziek aanmoedigen en er dus voor zorgen dat wat er gemaakt wordt door zoveel mogelijk mensen wordt gehoord. Maar aan de andere kant, puur vanuit eigenbelang gedacht, kun je je afvragen: willen we dat anderen een jaar na de première het stuk al kunnen gaan spelen met door ons beschikbaar gestelde materialen?” De komende tijd zal Kluster5 op zoek gaan naar een archiefvorm waarmee ze kunnen bijdragen aan het stimuleren van nieuwe muziek, maar ook hun eigen positie in het culturele veld kunnen bestendigen. Daarbij blijven ze steeds die heel basale vraag voor ogen houden: wat willen we met ons archief bereiken?
door Marsha Bruinen
Het Archieftraject
Het Archieftraject is een professionaliseringstraject voor culturele instellingen en makers waarbij zij leren hoe ze zorg kunnen dragen voor hun archief. Hoe breng ik in kaart wat ik in huis heb? Hoe organiseer ik het eenvoudig? En wat komt er bij kijken als ik het wil delen met anderen, zoals collega’s, onderzoekers, andere makers of publiek? Dit zijn allemaal vragen waar de deelnemende design-, digitale cultuur- en podiumkunst-organisaties antwoord op krijgen gedurende vijf maanden.
Het huidige Archieftraject loopt van november 2022 t/m maart 2023. De acht deelnemende organisaties zijn: Kluster5 (muziek), K&A (theater (multidisciplinair)), O. (opera / muziektheater), Stichting Misha Mengelberg (muziek), Richard Niessen (design), Studio Van Eijk & Van der Lubbe (design), FIBER (digitale cultuur) en The Beach (design).
Wil jij met jouw organisatie deelnemen aan het volgende Archieftraject? Lees meer over wat je te wachten staat en meld je aan!
