In maart van dit jaar vierde Jan Joris Lamers zijn 80ste verjaardag. Dit bracht een team mensen bijeen die deze mijlpaal wilde aangrijpen om voor het eerst de geschiedenis van de theatercollectieven in Nederland en België in kaart te brengen. Tijdens het Nederlands Theaterfestival in Amsterdam wordt tussen 1 en 12 september een rijk geïllustreerd boek uitgebracht, een expositie getoond, een symposium gehouden en een estafette van voorstellingen gespeeld door Nederlandse en Belgische theatercollectieven. Podiumkunst.net sprak met twee van de initiatiefnemers over de Maand van de Collectieven: Constant Meijers en Kati Röttger.
⇒ het programma van de Maand van de Collectieven is onderaan deze pagina te bekijken ⇐
De idealist in tijden van breuk
‘Collectief theater’ is voortgekomen uit de emancipatie van de jeugd in de jaren zestig. “De babyboomgeneratie wilde niet zonder meer gehoor geven aan wat de oudere generatie van ze verwachtte. Ook op het gebied van theater wilden jongeren hun eigen plan trekken”, vertelt Constant Meijers. “Ook jonge toneelspelers wilden de wereld verbeteren en de vanzelfsprekende autoriteit van de volwassenen ter discussie stellen. Ze wilden hun eigen materiaal kiezen, op hun eigen plekken werken. Niet in de deftige schouwburgen maar op straat, in een ziekenhuis of in een bedrijf, op vlakke vloeren.” Daarmee waren ‘de collectieven’ officieel geboren.
“Collectief theater komt altijd naar boven als er grote historische breuken zijn”, legt Kati Röttger uit. “Veranderingen waardoor alle systemen ter discussie worden gesteld. Die systemen kloppen volgens de jonge generatie niet meer en dan ontstaat het verschijnsel dat mensen niet meer individueel maar juist met elkaar iets proberen te veranderen. En dat zie je vooral terug in het theater omdat theater bij uitstek in groepsvorm wordt gemaakt.” De 80ste verjaardag van Jan Joris Lamers is daarmee niet de enige aanleiding voor de Maand van de Collectieven; “We zitten weer midden in een nieuwe breuktijd. Dat voelt iedereen”, aldus Kati.
De liefde voor de tekst
Jan Joris Lamers was initiatiefnemer van Het Werkteater, het eerste grote theatercollectief in Nederland, en daarna van Onafhankelijk Toneel. In 1981 richtte hij met enkele anderen Maatschappij Discordia op. “De aanpak van Discordia was vernieuwend en aansprekend en veel mensen herkenden zich daarin en wilden op een vergelijkbare manier theater gaan maken. Die inspiratie loopt tot de dag van vandaag door in Nederland en België. Jan Joris is dus zowel de grondlegger als het icoon van ‘de collectieven’ en de kunstenaar die zijn manier van theater maken nog altijd kan doorgeven aan volgende generaties”, vertelt Constant.
“Er zijn veel theatergroepen – groepen die je ook in het boek terugvindt – die geïnspireerd zijn door de werkwijze en esthetica van wat we de Discordiaanse School noemen want daarin zie je een heel duidelijke lijn”, voegt Kati toe. “Discordia staat bekend om de liefde voor de tekst. Ze laten zien hoe ze met de tekst omgaan en dat is kenmerkend voor collectief theater. De tekst is eigenlijk medespeler op het toneel, ze hebben de tekst ook letterlijk in handen. Het is niet het spelen van de tekst, maar met de tekst en daarmee wordt de tekst ook zelf acteur.”
Het is net een operatiekamer waar alle zaken die leiden tot een voorstelling gedeconstrueerd worden en weer op een nieuwe manier worden samengebracht. Het is echt fascinerend om naar te kijken.
Een collectief project voor collectief theater
De realisering van het boek, de estafette van voorstellingen, symposium en tentoonstelling zijn te danken aan een samenwerking van verschillende partijen: Theaterwetenschap UvA, de Theatercollectie, Theaterkrant, Podiumkunst.net, het Nederlands Theater Festival en enkele collectieven. “Het idee was dat de maand september ook op een collectieve manier zou worden aangepakt. We hebben de wetenschap, de redactie, de filosofie, het netwerk en uiteraard de makers; alle expertise en inzichten zijn vertegenwoordigd”, aldus Kati.
Een intergenerationeel dialoog voor de toekomst
Kati kijkt vooral uit naar de intergenerationele dialoog tijdens de Maand van de Collectieven: “Ik verheug mij vooral op de ontmoetingen. Meestal zit je toch in je eigen bubbel en dit is de uitgelezen gelegenheid om het gesprek te voeren met andere generaties. Een soort overdracht van ervaring en kennis van ouderen, maar ook omgekeerd. Het verhaal van jongeren moet levendiger worden voor de oudere generaties.”
Constant, projectleider van het geheel, is vooral warm te krijgen voor de filmcompilatie die tijdens de tentoonstelling wordt gepresenteerd. Misschien ook juist omdat het verzamelen van materiaal een behoorlijke uitdaging bleek te zijn. “Om de informatie, de scènefoto’s, filmpjes, maar ook de bijbehorende teksten en affiches op te halen moet je een duik nemen in de collecties van de collectieven. Tot een jaar of vier of vijf geleden kon je die informatie op het spoor komen via de Theaterencyclopedie, maar van de jongere groepen na De Warme Winkel vind je eigenlijk niks meer. Dat komt door de toegenomen productieomvang en uiteraard een gebrek aan financiering sinds de opheffing van het Theater Instituut in 2013. Er is een enorme lacune aan het ontstaan die ik zorgelijk noem.”
Een volk dat zijn verleden niet kent heeft geen toekomst. Er is voor de maand september op viervoudig niveau iets vastgelegd waarop kan worden teruggegrepen en waarop kan worden voortgebouwd.
Programma
Boek – De Collectieven: Een Unieke Theatergeschiedenis
⇒ donderdag 1 september
⇒ 15:00 – 16:00 uur
⇒ De Brakke Grond
De Collectieven: een unieke theatergeschiedenis is een veelomvattende uitgave voor theatermakers, theatercritici, theaterstudenten en theaterliefhebbers, waarin in zeventien hoofdstukken en meer dan vijftig fotospreads naar verleden, heden en toekomst van collectief theater maken wordt gekeken door theatermakers, -critici, -wetenschappers, dramaturgen en fotografen. Bij de presentatie gaan theatermakers en schrijvers met elkaar in debat over de noodzaak van het beheren van het verleden en de kansen van collectief theater maken in de toekomst.,
De officiële lancering vindt plaats op 1 september. Tijdens de duur van het Theaterfestival, van 1 tot en met 11 september, is het boek tegen gereduceerd tarief te bestellen voor € 24,95. Daarna is de winkelprijs € 35,00.
Wilt u het boek nu al bestellen voor € 24,95 (excl. verzendkosten)? Stuur dan vóór 12 september een mail met naam en telefoonnummer naar: toneelgroepdiscordia@gmail.com. Wij nemen dan zo snel als mogelijk contact op.
Tentoonstelling: De Collectieven in Beeld
⇒ donderdag 1 t/m zondag 11 september
⇒ 11:00 – sluitingstijd
⇒ De Brakke Grond
Op 1 september opent in de Witte Zaal van de Brakke Grond in Amsterdam de tentoonstelling ‘De Collectieven in Beeld’. De tentoonstelling bestaat uit een wand met affiches uit de afgelopen vijftig jaar, een historisch overzicht in scènefoto’s van theatercollectieven en een compilatie van scènes uit voorstellingen, van Proloog tot LENZ Deze is van 1 tot en met 11 september te bezoeken.
Symposium – Collectief Spreken over Collectief Maken
⇒ woensdag 7 september
⇒ 09:30 – 17:00 uur
⇒ Frascati Amsterdam
Een dag georganiseerd door Theaterwetenschap UvA in het kader van ‘De Collectieven’, een project rond de geschiedenis van theatercollectieven in Nederland en België dat plaatsvindt in het verlengde van het Nederlands Theaterfestival. Een dag voor intergenerationele debatten over de geschiedenis en actualiteit van collectief theater maken, bestaande uit drie grote thema’s: Inspiratiebronnen, Collectieve Utopieën, Collectief Theater tussen Politiek en Liefde. Theatermakers, theaterwetenschappers, dramaturgen en critici gaan met elkaar en met het publiek in debat. Onder de aanwezigen bevinden zich leden van jonge en oude theatercollectieven, onder wie Jan Joris Lamers (Discordia), Damiaan De Schrijver (tg STAN), Roos Euwe (BOG.), Gable Roelofsen (Het Geluid).
Het symposium vindt plaats op 7 september van 9.30 tot 17.00 uur in Frascati 4. De toegang is gratis. Je kunt je aanmelden via s.theaterwetenschap1@uva.nl (onder vermelding symposium collectieven).
Estafette van de Collectieven
⇒ woensdag 7 en donderdag 8 september
⇒ ‘s middags en ‘s avonds
⇒ Frascati Amsterdam
Natuurlijk draait de geschiedenis om de prestaties van de theatermakers zelf. Daarom zijn op woensdag en donderdag zeven voorstellingen te zien van theatercollectieven. In Frascati 3 en 4 staat de volgende gezelschappen geprogrammeerd:
Woensdag 7 september
19:30 uur – Maatschappij Discordia – Love Sontag – Zaal 3
21:30 uur – Polycoproductie Discordia-STAN-De HOE en Gillis Biesheuvel (ex-Dood Paard) – Onomatopee – Zaal 3
Donderdag 8 september
16:00 uur – Dood Paard – De Stokjesman – Zaal 4
17:30 uur – De Roovers – Lange nasleep van een korte mededeling – Zaal 3
19:15 uur – De HOE (voorheen: de KOE) – De Nijl is in Cairo aangekomen – Zaal 4
21:00 uur – ’t Barre Land en Comp. Marius – Oude meester of Houthakken (binnenkort bekend welke voorstelling het wordt) – Zaal 3
22:30 uur De Theatertroep – Stuk voor stuk – Zaal 4
Bestel uw losse kaartjes of een passe-partout met een korting op het bezoeken van meerdere voorstellingen.
